Bir müsāfir ay ḫayāli ḳıldı köñlümni ḫarāb
Ḳalmadı cānımġa ansız bir zamān ṭāḳat nė tāb
Köñlümni: köñül (ses düşmesi) +ni (akkuzatif)
Cānımġa: Cān (İsim kökü) + ġa(Eklerin başındaki g ve ġ’lar korunur. Datif)
Ansız: o (isim kökü) +n (yardımcı ses) +sız (iiye)
(Bir misafir ayın hayali gönlümü mahvetti. Canıma onsuz bir an ne güç ne kuvvet kalmadı.)
Sevgilinin hayali aşığı mahvetmiştir. Ay yüzlü sevgilinin hayali aşığın canına kast etmektedir. Tenasüp sanatı vardır. Aşık güçsüz ve zayıftır.
- Bir ara ḥayf söz ėşitkeç ol müsāfirdin bu kün
Bardı köñlüm utru vü cānımġa tüşti vü ıżṭırāb
(O misafirden bugün acı söz işitince gönlüm acı duydu ve canıma ıstırap düştü.)
Sevgilinin sözleri aşığın canını yakmaktadır. Tenasüp söz konusudur. Sevgili aşığa zulmetmektedir.
Söz: sö (fiil kökü)+z(fiye)
Ėşitkeç: Ėşit(Fiil kökü)+keç(zarf fiil eki)
Müsāfirdin: Müsāfir (işim kökü) +din (ablatif)
Kün: (Kelime başındaki k’ler korunmaktadır.)
Bardı: (Kelime başındaki b’ler korunmaktadır.
Cānımġa: Cān(İsim kökü)+ım(Teklik I. Şahıs iyelik eki)+ ġa(Eklerin başındaki g ve ġ’lar korunur. datif)
Tüşti: (Kelime başındakii t’ler korunur. )
- Vaṣlıda köz gāh yıġlar geh baḳar ruḫsārıġa
Gāh yaġıp gāh turġan dėk bahār olġaç seḥāb
(Bazen yağıp bazen duran baharda bulut gibi ya göz ağlar ya da yanağına bakar.)
Bahar mevsiminde yağmur yağması gibi aşığın gözü yaşlıdır. Ağlamaktadır. Aşık bahar mevsiminde buluta benzetilmiştir. Tezat sanatı yer almaktadır. Yagıp ve turgan, yıglar ve bakar arasında tezat vardır.
Vaṣlıda: Vaṣıl(isim kökü. Ses düşmesi)+ı(iyelik eki)+da(lokatif eki)
köz:kö(isim kökü. Kelime başında k ve k’lar muhafaza edilir.)+z(fiye)
yıġlar:yıġ-(T. T.de ağlamak.isim kökü)+la(ifye)+r(genişzaman eki)
ruḫsārıġa: ruḫsār(isim kökü)+ı(iyelik eki)+ ġa(Eklerin başındaki g ve ġ’lar korunur.)
yağıp: yağ(isim kökü)+ıp(zarf fiil eki)
turġan: tur(fiil kökü. Kelime başındaki t’lerin korunur.)+ ġan(sıfat fiil.eklerin başındaki g ve ġ’lar korunur.)
dėk: teg (isim kökü. t/d değişmesi)
olġaç: ol(isim kökü)+gaç(zarf fiil eki)
- Vaṣlı iḳbālide köp āzürde mėn aġyardın
Veh nė ṭāli'dür ki tartar men bihişt içre 'aẕāb
(Sevgiliye kavuşmaya ermemde yabancılardan çok incinmiş haldeyim. Bu nasıl bir talihtir ki cennet içinde azap çekiyorum.)
Sevgiliye kavuşmaya engel olan yabancılardan dolayı aşık dertlidir. Leff ü neşr sanatı vardır. Bihişt ve azab arasında ikbal ile ağyar arasında tezat sanatı vardır.
Vaṣlı: Vaṣıl(isim kökü. Ses düşmesi)+ı(iyelik eki)
Mėn: (isim kökü.Ben haline geçer)
Ağyardın: Ağyar(isim kökü)+dın(ablatif)
ṭāli'dür: ṭāli'(isim kökü)+ dür(t/d değilmesi. Bildirme eki Ç. T.de yuvarlak ünlülüdür.)
tartar men: tart(isim kökü)+ar(geniş zaman eki)+men(şahıs ekine döner)
içre: iç(İsimkökü)+re(yön eki)
- Perde dėk ol yüzge yüz sürterge ḫod yoḳtur ḥaddim
Bes yüzüñ sürterge ger bolsa müyesser ol niḳāb
(Sevgilinin yüzüne perde gibi yüz sürmeye haddim yoktur. Onun için yüzündeki örtüye yüz sürsem bana yeterli.)
Tekrir sanatı vardır. Sevgilinin yüzüne yüz sürmek aşığın ne haddine. Mübalağa söz konusudur. Sevgili yüzünü bir örtü ile örtmektedir. Tenasüp sanatı söz konusudur.
dėk: teg (isim kökü. t/d değişmesi)
sürterge: sür(isim kökü)+t(ffye)+er(sıfat fiil eki)+ge(datif)
yüzüñ: yüz(isim kökü)+ üñ (belirtme eki. Nazal n’li yuvarlak ünlülüdür)
bolsa: bol(isim kökü)+sa(şart eki)
- Sāḳiyā bir la'l-gūn leb şevḳıdın āşüfte mėn
Tut leb-ā-leb cām-ı yāḳutıga salıp la'l-i nāb
(Ey Saki, lal renkli dudağının arzusundan perişanım, Ağzına kadar dolu yakut kadehi doldurarak sun.)
Tenasüp ve leff ü neşr söz konusudur. Sevgilinin dudağı kırmızıdır. Lal taşına benzetilmiştir. Yakut taşı da şarap rengidir. Leb kelimesinde tekrir söz konusudur. Kinaye vardır. Sevgilinin dudağı şarap dolu kadehe benzetilmiştir.
şevḳıdın: şevḳ(isim kökü)+ı(iyelik eki)+dın(ablatif)
yāḳutıga: yāḳut(isim kökü)+ı(iyelik eki)+ ga(datif)
salıp:sal(fiil kökü)+ıp(zarf fiil eki)
Mėn: (isim kökü.Ben haline geçer)
- Ey Hüseynī yār her dem ġāyib olġaç kėç kėlür
Sehv ėmiş ol nükte kim ėl 'ömr işin dėrler şitāb
(Ey Hüseyni! Sevgili her an kaybolduğunda geç gelir. Ömür işi çabuk geçer derler. O söz yanlış imiş.)
Dem kelimesinde tevriye vardır. Hem kan kaybetmesi hem sevgilinin ortalıkta görünmemesi söz konusudur Aşık sevgiliyi beklemektedir. Tenasüp ve leff ü neşr sanatı vardır. Şitap çabukluk demektir.
Ġāyib: Ġāib (isim kökü. Ses türemesi)
Olġaç: ol(fiil kökü)+gaç(zarf fiil eki)
Kėç: Kėç(fiil kökü. Kelime başındaki k’ler korunur.)
Kėlür: kėl(fiil kökü)+ür(geniş zaman eki. Yuvarlak ünlülü yazılır)
Ėmiş: E(fiil kökü)+miş duyulan geçmiş zaman eki)
Derler: de(t/d değişmesi)+r(geniş zaman eki)+ler(3. Çoğul şahıs eki)