1. Evvel ol bi-zeval-i hayy ü ‘alim
Ahir ol zü’l-celal-i ferd ü kadim
Mübalağa sanatı kullanılmış. Tenasüp söz konusudur. Ahir ve evvel ile
başlayan kelimeler arasında leff ü neşr sanatı kullanılmış. Alim ve kadim
kelimelerinde kalb sanatı vardır.
2. Zahir ol Rabb-ı razık-ı vehhab
Batın ol berr ü bari-i tevvab
Tenasüp sanatı söz konusudur. Leff ü neşr sanatı kullanılmıştır. Vehhab ve
Tevvab kelimelerinde kalb sanatı vardır.
3. Mübdi’-i ka’inat ü fa’iz-i cüd
Ki vücudından oldı her mevcud
Cud ile mevcud ve vücud kelimelerinde kalb sanatı vardır. Tenasüp vardır.
Mübalağa vardır.
4. Yir ü gök ‘arş ü kürs levh ü kalem
İns ü cin vahş ü tayr vücud ü adem
Yir ve gök, arş ve kürs, iç ve tış, cud ve adem kelimelerinde tezat sanatı vardır.
Kalem ve adem kelimelerinde kalb sanatı vardır. Tenasüp söz konusudur.
Levha ve kalem, insan ve cin kelimelerinde tezat sanatı vardır.
5. Kabza-i kudretine la-şeydir
Kamu fani vü baki ol haydür
La-şeydür ve Hayy’dur kelimeleri arasında kalb sanatı vardır. Fani ve baki
kelimelerinde tezat sanatı vardır. Mübalağa sanatı vardır.
6. Toldurup yir ü gögi ‘ibretden
Enbiya virmişidi kudretden
Yir ve gök kelimelerinde tezat sanatı vardır. İbretden ve kudretden
kelimelerinde kalb sanatı vardır. Hüsn ü ta’lil ve mübalağa sanatı vardır.
7. K’ideler doğru yollara irşad
Bildüreler nedür salah ü fesad
Salah ve fesad kelimelerinde tezat sanatı söz konusudur. Nedür diye soru
sormasından dolayı istifham söz konusudur. İrşad ve fesad kelimelerinde kalb
sanatı söz konusudur.
8. Ahmed’i kıldı kamudan muhtar
Efdal-ür-rüsl ü ekrem-ül-ebrar
Ahmed ismiyle Hz. Muhammed’e telmihte bulunmaktadır. Muhtar ve ebrar
kelimelerinde kalb sanatı vardır. Leff ü neşr sanatına da yer verilmiştir.
9. Şeref-i enbiya vü hayr-ı enam
Güher-i asfiya vü tac-ı kiram
Enam ve kiram kelimelerinde kalb sanatı vardır. Mübalağa ve leff ü neşrr söz
konusudur. Şeref- enbiya saf kimselerin incisine, tac-i kiram da halk içinde en
hayırlısına benzetilmiş.
10. Toludur ‘arş ü ferş nurından
Ehl-i küfr anlamaz gururından
Nurundan ve gururundan kelimelerinde kalb sanatı vardır. Arş ve ferş
kelimelerinde tezat vardır. Nur ile küfr arasında tezat sanatı vardır.
11. Anda ol kıldı ‘izz ile m‘irac
Oldı na’leyni fark-ı aleme tac
Mirac ve tac kelimelerinde kalb sanatı vardır. Mirac hadisesine telmih vardır.
Papuçları alemlerin başına taca benzetilmiştir.
12. Buldugınca cihan sebat ü devam
Ana vü aline salat ü selam
Dünya ayakta kaldığı sürece Peygamberimize salat getirerek mübalağa sanatı
yapar. Tenasüp ve leff ü neşr sanatı vardır. Devam ve selam kelimelerinde kalb
sanatı vardır.
PADİŞAHIN DEVLETİNE DUA
13. Gine ‘alem cemal-i hurremdür
Din ü devlet esası muhkemdür
Alemin yüzü gülmektedir. Teşhis sanatı söz konusudur. Leff ü neşr söz
konusudur. Tenasüp vardır.
14. Nazar-ı aftab-ı kiti-tab
Eyle olur çün ide feth-ül bab
Padişahın nazarını güneşin bakışına benzetmektedir. Kapıları açan güneşe
benzetmektedir. Teşbih sanatı yapılmıştır. Tenasüp söz konusudur.
15. Yani ol husrev-i Sikender-der
Şah-ı adil dil ü muzaffer-fer
2. Murat şiirde Hüsrev ü Şirin İskender ‘e benzetilmektedir. Teşbih ve telmih
sanatı söz konusudur. Mübalağa söz konusudur.
16. Maksad-ı dil murad-ı can-ı cihan
Şeh-i Sultan Murad Han-ı zaman
Cihan ve zaman kelimelerinde kalb sanatı vardır. Mübalağa sanatı vardır.
Gönlün maksadı dünyanın canı 2. Murat’tır.
17. Dem-i ruh-i vü ruh-ı ademdür
‘Alem-i can ü can-ı alemdür
Hz. Adem’e telmihte bulunmaktadır. Akis sanatı yapılmıştır. Tekrir söz
konusudur. Padişahın nefesi insanlığın ruhuna benzetilmiştir. Teşbih-i beliğ söz
konusudur. Ademdür ve alemdür kelimelerinde kalb sanatı vardır.
18. Kademi yir yüzini edeli pak
Fark-ı eflaki tozca görmez hâk
Yir yüzü ve fark-ı eflak kelimelerinde tezat sanatı vardır. Tenasüp söz
konusudur. Padişahın ayak izi yeryüzünü temizleyerek gökyüzünde toprak
değerinde görmez. Hüsn ü talil sanatı yapılmıştır. Pak ve hak kelimelerinde
kalb sanatı söz konusudur.
19. Devlet oldıysa halka fahr-i güzin
Fahr idünür adını devlet ü din
Devlet kelimesiyle hem ülke hem saadet kast edilmektedir. Tenasüp sanatı
vardır. Fahr kelimesinde tekrir sanatı vardır.
20. Kadrinün bedri sadr-ı devletde
Güneşe zerre diye rif’atde
Padişahın gücü dolunaya benzetilmiştir. Devletin başında yükseklikte güneşe
zerre der. Tenasüp söz konusudur. Devlet hem saadet hem ülke anlamında
kullanılmıştır. Mübalağa söz konusudur.
21. Nur umar afitab rayından
“Şey lillahi” der ay sarayından
Tenasüp söz konusudur. Güneş ve ay kişileştirilmiştir. Teşhis sanatı söz
konusudur. Hüsn ü talil söz konusudur. Ay padişahın aklından nur istemektedir.
Ay Allah için bir şey diye dilenmektedir. Mübalağa sanatı vardır.
22. Oldu Ye’cuc-i fıtneden azad
Halk içün tiğı sed çeker pülad
Yecüc ve Mecüc halkına telmihte bulunmaktadır. Padişahın sayesinde halk
Yecüc ve Mecüc kavminden kurtulmuştur. Hüsn ü talil söz konusudur.
Padişahın kılıcı Sedd-i İskender’e benzetilmiştir. Tenasüp söz konusudur.
23. Ayet-i münzel oldı şanında
Feth ü nusret anun zamanında
2. Murat’ın zamanında fetih ve zafer gökten inen bir ayete benzetilmiştir.
Teşbih-i beliğ söz konusudur. Mübalağa söz konusudur. Leff ü neşr söz
konusudur. Tenasüp vardır.
24. Eyle korkar ‘adü kılıcından
Ki tamar kanı her kıl ucundan
Kıl kılıca benzetilmiştir. Düşman korkmaktadır. Hüsn ü talil söz konusudur.
Leff ü neşr söz konusudur.
25. Ol atadan ki kıldı kısm ana Hak
Çaşnidür bu saltanat el-hak
Hak kelimesinde cinas vardır. Hak, toprak ve Allah anlamında kullanılmıştır.
Hüsn ü talil söz konusudur. Mübalağa söz konusudur.
26. Meclis-i ıyşına ola baki
Mihr ile meh nedim ile saki
İçki meclisinin ebedi olmasını diliyor. Güneş sohbet arkadaşı, ay içki getirene
benzetiliyor. Teşbih-i beliğ vardır. Leff ü neşr söz konusudur. Baki ve saki
kelimelerinde kalb sanatı vardır.
27. Düni ferruh güni sa’id olsun
Günde bir memleket mezid olsun
Dün ve gün kelimelerinde tezat vardır. Tenasüp söz konusudur. Hel min mezid
kelimesine telmih vardır. Mübalağa söz konusudur.
28. ‘Ömri yir turdungınca ka’im ola
Bahtı gök döndügince da’im ola
Yir ve gök kelimelerinde tezat vardır. Durmak ve dönmek arasında tezat vardır.
Leff ü neşr söz konusudur.Tenasüp söz konusudur.
29. Devletinden kamu zemin ü zaman
Toldı şadi vü buldı emn ü eman
Zaman ve eman kelimelerinde kalb sanatı vardır. Leff ü neşr ve tenasüp sanatı
vardır.
30. Nergis urındı tac-ı zerrini
Geydi susen libaçe-i Çini
Nergis çiçeği altından tacı giydi diyerek teşhis sanatı yapılmıştır. Susam da Çin
kumaşından elbise giymiştir. Teşhis sanatı söz konusudur. Hüsn ü talil söz
konusudur.
31. Lale destinde la’l sagardür
Goncanun kisesi tolu zerdür
Lale elinde kırmızı şarap bardağına benzetilmektedir. Teşbih-i beliğ söz
konusudur. Dağ lalesi şarap bardağına benzetilmiştir. Gül dolu altın kesesine
benzetilmektedir. Teşbih-i beliğ söz konusudur. Leff ü neşr söz konusudur.
32. Eyle emn irdi yohsul u baya
K’eylemez kimse güç meğer yaya
Yohsul ve bay kelimelerinde tezat vardır. Yay güçlü olarak tasvir edilmiştir.
Mübalağa söz konusudur. Leff ü neşr söz konusudur.
33. Toldı şol resme ‘alem içi ferah
Ki ciger-hun degül meger ki kadeh
Alem içi ferah olduğundan şarap kadehi dışında ciğeri kanlı kimse yoktur. Hüsn
ü talil sanatı vardır. İçki kadehi ciğeri kanlı olarak benzetilmiştir. Teşbih-i beliğ
söz konusudur. Ferah ve kadeh arasında kalb sanatı vardır.
34. Çıkdı Çin ü Hıtaya avaze
Açdı Rum içre ‘adli dervaze
Avaze ve dervaze kelimelerinde kalb sanatı vardır. Hüsn ü talil sanatı vardır.
Anadolu’da kapı açtı diye ünü Çin ve Hıta’ya yayılmıştır. 2. Murat’ı
övmektedir.
35. Zevk içinde cihan meğer Şeyhi
Yeter uş mihnet ü bela dahı
Zevk ve mihmet bela kelimelerinde tezat vardır. Şeyhi demekle nida sanatı
yapmıştır. Tenasüp vardır. Leff ü neşr sanatı yapılmıştır. Mübalağa söz
konusudur.
36. Bahtı zengi üzi tek ağarmaz
İşi başmaklayın başa varmaz
Zengi ve ağarmak kelimelerinde tezat vardır. Leff ü neşr söz konusudur.
Ağarmaz ve varmaz arasında kalb sanatı vardır.
37. Rahat umdukça gördi zahmetler
Devlet isteyü buldı mihnetler
Rahat ve zahmet ile devlet ve mihnet kelimelerinde tezat sanatı vardır.Leff ü
neşr sanatı söz konusudur.
38. Fikr olurken bu haletün sıfatı
Geldi bu kıssanun münasebeti
Sıfatı ve münasebeti kelimelerinde kalb sanatı vardır.
MÜNASEBET-İ HİKAYET
39. Bir eşek var idi zâif ü nizâr
Yük elinde kat’i şikeste vü zâr
Teşhis sanatı vardır. Leff ü neşr ve tenasüp söz konusudur. Mübalağa vardır.
40. Gâh odunda vü gâh suda idi
Dün ü gün kahr ile kısuda idi
Dün ü gün kelimelerinde tezat vardır. Leff ü neşr sanatı vardır. Suda idi ve
kısuda idi kelimelerinde kalb sanatı vardır. Teşhis sanatı söz konusudur.
41. Ol kadar çeker idi yükler ağır
Ki teninde tü komamışdı yağırs
Ağır ve yağır kelimelerinde kal sanatı vardır. Mübalağa ve hüsn ü talil söz
konusudur.
42. Nice tü kalmamışdı et ü deri
Yükler altında kana batdı deri
Hüsn ü talil sanatı söz konusudur. Mübalağa ve tenasüp söz konusudur.
43. Eydür idi gören bu sûretlu
Tan degül mi yürür sünük çatlu
İstifham söz konusudur. Mübalağa ve hüsn ü talil söz konusudur.
44. Dudağı sarkmış u düşmiş enek
Yorılur arkasına konsa sinek
Enek ve sinek kelimelerinde kalb sanatı vardır. Mübalağa ve Hüsn ü talil ve
tariz söz konusudur.
45. Toğranur idi arpa arpa teni
Gözi görince bir avuç samanı
Mübalağa söz konusudur. Tenasüp söz konusudur. Teş.his sanatı yapılmıştır.
46. Kargalar dirneği kulağında
Sinegün seyri gözi yağında
Kulağında ve yağında kelimelerde kalb sanatı yapılmıştır. Teşhis ve teşhis
sanatı yapılmıştır. Tenasüp söz konusudur.
47. Arkasından alınsa pâlanı
Sanki it artuğıydı kalanı
Palanı ve kalanı kelimelerinde kalb sanatı yapılmıştır. Teşbih sanatı yapılmıştır.
Mübalağa ve tenasüp sanatı yapılmıştır.
48. Bir gün ıssı ider himâyet ana
Ya’ni kim gösterür inayet ana
Himayet ana ve inayet ana kelimelerinde kalb sanatı yapılmıştır. Leff ü neşr söz
konusudur.
49. Aldı pâlanını vü saldı ota
Otlayurak biraz yüridi öte
Ota ve öte kelimelerinde kalb sanatı vardır. Teşhis sanatı vardır
50. Gördi otlakda yürür öküzler
Odlu gözler ü gerlü göğüzler
Otlak ve odlu kelimelerinde tekrir sanatı yapılmıştır. Teşhis sanatı söz
konusudur. Leff ü neşr söz konusudur.
51. Sömürüp öyle yirler otlağı
Bir kılın çekseler tamar yağı
Mübalağa sanatı söz konusudur. Teşhis söz konusudur. Mecaz-ı Mürsel söz
konusudur.
Otlağı ve yağı kelimelerinde kalb sanatı vardır.
52. Boynuzı ba’zısınun ay bigi
Kiminün halka halka yay bigi
Boynuz aya, halka şeklinde yaya benzetilmiştir. Teşbih sanatı vardır. Ay bigi,
yay bigi kelimelerinde kalb sanatı vardır.
53. Yügrişüp çün iderler âvâze
Yankulanurdı dağ ü darvâze
Hüsn ü talil sanatı vardı. Mübalağa sanatı vardır. Avaze ve darvaze
kelimelerinde kalb sanatı vardır. Teşhis sanatı vardır.
54. Har-ı miskîn ider iken seyrân
Kaldı öküzleri görüp hayrân
Teşhis sanatı vardır. Seyran ve hayran kelimelerinde kalb sanatı vardır.
Mübalağa söz konusudur. Leff ü neşr vardır.
55. Geh yürürler ferâgat ü hoş-dil
Gâh yaylak ü kışla geh menzil
Yaylak ve kışla arasında tezat vardır. Teşhis sanatı söz konusudur. Mübalağa
vardır.
56. Ne yular derdi ne gâm-ı pâlân
Ne yük altında haste vü nâlân
Teşhis, tenasüp söz konusudur. Leff ü neşr vardır. Palan ve nalan kelimelerinde
kalb sanatı vardır.
57. Acebe kalur u tefekkür ider
Kendü ahvâlini tasavvur ider
Hüsn ü talil söz konusudur. Teşhis ve mübalağa vardır.
58. Ki birüz bunlarunla hilkatde
Elde ayakda şekl ü sûretde
Tariz söz konusudur. Hüsn ü talil ve mübalağa vardır.
59. Bunlarun başlarına tâc neden
Bize fakr ü ihtiyâc neden
Tariz ve tezat sanatına yer verilmiştir. Hüsn ü talil söz konusudur.
60. Bizi ger arpa ok u yây itdi
Bunlarun boynuzun kim ay itdi
Eşeği yemek derdi ok ve yaya benzetilmiş, öküzlerin boynuzu da aya
benzetilmiştir. Teşbih vardır. Hüsn ü talil söz konusudur
.
61. Didi bu müşkilümi itmez hal
Meger ol bir falân har-i a’kal
İntak ve mübalağa söz konusudur. Tariz ve teşhis vardır.
62. Var idi bir eşek firâsetlû
Hem ulu yollu hem kiyâsetlû
Tariz ve mübalağa vardır. Tenasüp söz konusudur.
63. Çok geçürmiş zamâneden çağlar
Yükler altında sızırup yağlar
Mübalağa, tenasüp söz konusudur. Teşhis ve hüsn ü talil söz konusudur.
64. Nûh Peygamber’ün gemisinde ol
Virmiş İblîse kuyruğıyla yol
Nuh Peygamber’in kıssasına telmihte bulunmuştur. İblis’e telmihte
bulunmuştur. Teşbih-i beliğ söz konusudur. Mübalağa söz konusudur. Ol ve yol
kelimelerinde kalb sanatı vardır.
65. Dir imiş ben döşer idüm döşeği
Dirilürken ölüp ’Üzeyr eşeği
İntak sanatı vardır. Üzeyr’in eşeğine telmihte bulunmaktadır. Döşemek
kelimesinde tekrir sanatı vardır. Dirilmek ve ölmek arasında tezat sanatı vardır.
66. Hoş-nefesdür diyü vü ehl-i fasîh
Hürmet eyler imiş humâr-ı Mesîh
Hz. İsa’ya telmihte bulunmaktadır. Hüsn ü talil söz konusudur. Fasih ve Mesih
kelimelerinde kalb sanatı vardır. Mübalağa vardır. Teşhis söz konusudur.
67. Kurd korkar idi kulağından
Arslan ürker idi çomağından
Leff ü neşr sözkonusudur. Mübalağa sanatı vardır. Teşhis sanatı söz konusudur.
Güluv derecesinde mübalağa söz konusudur.
68. Ol ulu katına bu miskîn har
Vardı yüz sürdi didi ey server
Ey server diyerek nida sanatı yapmıştır. Ulu katına ve yüz sürmek arasında tezat
vardır. Teşhis ve intak söz konusudur.
69. Sen eşekler içinde kâmilsin
Âkıl ü şeyh ü ehl ü fazılsın
Mübalağa, tenasüp ve tariz sanatına yer verilmiştir. Şeyh kelimesinde hem
müellif adı hem din adamı kast edilmektedir. Leff ü neşr söz konusudur.
Teşbih-i beliğ söz konusudur.
70. Anda k’ıslâh ide tapun şer ü şûr
Har-î Deccâle diyeler ker ü kûr
Deccal’e telmihte bulunmuştur. Leff ü neşr sanatı vardır. Tenasüp vardır.
Mübalağa söz konusudur.
71. Menzil-i mü’minîne rehbersin
Merkeb-i sâlihîne mazharsın
Tariz söz konusudur. Teşbih-i beliğ ve mübalağa söz konusudur. Teşhis ve
kinaye söz konusudur.
72. Nesebündür mesel hatîblere
Nefesün hoş gelür edîblere
Mecaz-i Mürsel ve tariz söz konusudur. Mübalağa ve teşbih-i beliğ
bulunmaktadır.
73. Sen eşeksin ne şek hakîm-i ecell
Müşkülüm var keremden itgil hall
Müşkül ve kerem arasında tezat vardır. Tariz vardır. Eşek ve hakim-i ecel
arasında kinaye vardır.
74. Bugün otlakda gördüm öküzler
Gerüben yürür idi göğüzler
Teşhis söz konusudur. Mübalağa söz konusudur. Tariz söz konusudur.
75. Her biri semîz ü kuvvetlü
İç ü tışı yağlu vü etlü
Teşhis ve teşbih-i beliğ söz konusudur. İç ve tış kelimesinde tezat vardır. Leff ü
neşr söz konusudur.
76. Niçün oldu bulara erzâni
Bize bildür şu tâc-ı sultanî
Tariz ve istifham söz konusudur. Tac-ı sultani’de teşbih söz konusudur.
77. Yok mıdur gökde bizüm ılduzumuz
K’olmadı yir yüzinde boynuzumuz
Gök ve yir yüzü kelimelerinde tezat vardır. Ilduzumuz ve boynuzumuz
kelimelerinde kalb sanatı vardır. Peygamberimiz’in dünya öküzün
boynuzundadır diye hadis-i şerife telmihte bulunmaktadır. Tecahül-i arif sanatı
söz konusudur. Leff ü neşr sanatı vardır.
78. Her sığırdan eşek nite ola kem
Çün meseldür ki dir benî âdem
Hz. Adem’e telmihte bulunuyor. Kem ve Adem kelimelerinde kalb sanatı vardır.
Atasözüne telmihte bulunmaktadır. İstifham söz konusudur. Hüsn ü talil söz
konusudur.
79. Har eger hâr ü bî-temîz oldı
Çünkü yük tartar ol azîz oldı
Har kelimesiyle aziz kelimelerinde tezat vardır. Hüsn ü talil sanatı vardır.
Mübalağa sanatı vardır.
80. Bâr-keşlikde çün bizüz fâik
Boynuza niçün olmaduk lâyık
Hüsn ü talil sanatı vardır. İstifham söz konusudur. Tariz söz konusudur. Faik ve
layık kelimelerinde kalb sanatı vardır.
81. Böyle virdi cevâb pîr eşek
K’ey belâ bendine esîr eşek
Kal-ü bela’ya telmihte bulunmaktadır. Bela aynı zamanda evet demektir. İntak
ve teşhis söz konusudur.
82. Bu işün aslına işit illet
Anla aklunda yog ise kıllet
İllet ve killet arasında kalb sanatı vardır. Mübalağa söz konusudur.
83. Ki öküzü yaradıcak Hallâk
Sebeb-i rızk kıldı ol Rezzâk
Nahl Suresi 66. ayete telmihte bulunmaktadır. Ayette şöyle demektedir:
”Şüphesiz davarlarda da sizin için ibret vardır. Size karınlarından bağırsaklarla
kan arasından, içenlerin boğazlarından kayıp giden katıksız bir süt içiriyoruz.”
Leff ü neşr söz konusudur. Mübalağa söz konusudur.
84. Dün ü gün arpa buğday işlerler
Anı otlayup anı dişlerler
Dün ve gün kelimelerinde tezat vardır. Bahçe işiyle uğraşmaktadırlar.
85. Çün bular oldu ol azîze sebep
Virdi ol izzeti bulara Çalab
Nahl Suresi 66. ayete telmihte bulunmaktadır.
86. Tâc-ı devlet konıldı başlarına
Et ü yağ toldı iç ü tışlarına
İç ve tış kelimelerinde tezat vardır. Devlet kelimesinde hem saadet hem ülke
anlamı vardır. Nahl Suresi 66. ayette anlattığı gibi kutsal sayılmaktadır.
87. Bizüm ulu işimüz odundur
Od uran içümüze o dûndur
Odundur ve o dundur, Od uran kelimelerinde kalb sanatı vardır. Mübalağa
sanatı vardır.
88. Bize çokdur hakîki buyrukda
Nice boynuz kulağ u kuyruk da
Nahl Suresi 66. ayete telmihte bulunmaktadır. Mübalağa söz konusudur.
İstifham söz konusudur.
89. Döndi yüz derd ile zaîf eşek
Zâr ü delil-haste vü nahîf eşek
Tenasüp söz konusudur. Mübalağa söz konusudur. Tariz söz konusudur. Teşhis
kullanılmıştır. Zaif ve nahif arasında kalb sanatı vardır.
90. Didi sehl ola bu işün aslı
Çünki şerh oldı bâbı vü faslı
İntak söz konusudur. Sehl kolay demektir. Şerh bir konuyu açıklamak demektir.
Mevzu ve konu açıklandı demektedir. Tenasüp sanatı vardır.
91. Varayın ben de buğday işleyeyin
Anda yaylayup anda kışlayayın
Yaylayup kışlayayın kelimelerinde tezat vardır. İntak söz konusudur. Anda
kelimesinde tekrir söz konusudur.
92. Nice yiyem odun ile letler
Bulayın buğday ile izzetler
İstifham söz konusudur. Letler ile izzetler arasında kalb sanatı vardır.
93. Gezerek gördi bir gögermiş ekin
Sanki tutardı ol ekin ile kîn
Teşbih söz konusudur. Ekin ile kin kelimesinde kalb sanatı vardır. Ekin
kelimesinde tekrir sanatı vardır.
94. Aşk ile değdi girdi işlemeğe
Gâh ayaklayu gâh dişlemeğe
İşlemeğe ve dişlemeğe kelimelerinde kalb sanatı vardır. Leff ü neşr söz
konusudur. Teşhis sanatı söz konusudur.
95. Arpa gördi gögermiş aç eşek
Buldı cân derdine ilâç eşek
Teşhis söz konusudur. Hastalığına şifa verici olarak ilaca benzetilmiştir. Aç
eşek ilaç eşek kelimelerinde kalp sanatı vardır. Tenasüp söz konusudur.
96. Değme kerret ki şevk ile karvar
Toprağın bile götürür harvar
Kavrar ve harvar kelimelerind kalb sanatı vardır. Teşhis söz konusudur.
Mübalağa vardır.
97. Eyle yidi gök ekini terle
Ki gören dir zihî kara tarla
Terle ve tarla kelimelerinde kalp sanatı vardır. Mübalağa sanatı vardır.
98. Yiyerek doydu karnı çağnadı
Yuvalandı vü biraz ağnadı
Ağnadı ve çağnadı kelimelerinde kalb sanatı vardır. Musiki ile ilgili tenasüp
vardır.
99. Başladı ırlayup çağırmağa
Anıp ağır yükin anırmaya
Teşhis söz konusudur. Eşek şarkı söylemektedir.
100. Dimiş ol âdemî ki hoş-demdür
Niam oldukda bî-nagam gamdur
Hz. Adem’e telmihte bulunmaktadır. Bir adam “Nimet nağmesiz olursa
gamdır” demiştir. Adem ile dem ve bi-nagam ile gam arasında kalb sanatı
vardır.
101. Pes idüp cûş içinde eşvâkı
Rast düzdi nevâ-yı uşşâkı
Musiki ile ilgili tenasüp vardır. Leff ü neşr söz konusudur. Eşvak ile uşşak
arasında kalb sanatı vardır. Rast, neva-yı uşşak makamlarına telmihte
bulunmaktadır.
102. Çeker âvâze tîz ider perde
Hoş ser-âğaz ider muhayyerde
Musiki ile ilgili tenasüp vardır. Perde, Seragaz ve muhayyer musiki
makamlarına telmihte bulunuyor. Teşhis söz konusudur. Kinaye söz konusudur.
103. Nice düzmek ki bozdı âhengi
Perdesin açdı ol cihân nengi
Ahengi ve nengi arasında kalb sanatı vardır. Musiki ile ilgili tenasüp vardır.
Eşek sesi en çirkin sestir. Lokman Suresi 19. ayete telmih vardır. “Yürüyüşünde
ölçülü ol, sesini alçak tut! Çünkü seslerin en kötüsü, elbette eşeğin sesidir.”
104. Çıkarur har çün enker-ül esvât
Ekin ıssına arz olur arasât
Lokman Suresi 19. ayete telmih vardır. Enkerü’l esvat Seslerin en çirkini
demektir. Mübalağa söz konusudur.
105. Ağaç elinde azm-i râh itdi
Tarlasını göricek âh itdi
Rah itdi ve ah itdi kelimelerinde kalb sanatı vardır. Tarla sahibi elinde odunla
gelmiş, tarlayı görünce ah etmiş.
106. Dâneden gördi yiri pâk olmuş
Gök ekinliği kara hâk olmuş
Yir ile gök arasında tezat vardır. Pak olmuş ile hak olmuş arasında tezat vardır.
107. Yüreği sovumadı söğmek ile
Olımadı eşeği dögmek ile
Eşeği sövmekle yüreği soğutmadı, dövmekle hiddeti geçmedi. Teşhis sanatı
vardır. Söğmek ile ve söğmek ile kelimelerinde kalb sanatı vardır.
108. Bıçağın çekdi kodı ayruğını
Kesdi kulağını vü kuyruğını
Ayruğını ve kuyruğını kelimelerinde kalb sanatı vardır. Tariz vardır. Teşhis ve
mübalağa sanatı vardır.
109. Kaçar eşek acıyarak cânı
Dökülüp yaşı yerine kanı
Canı ve kanı kelimelerinde kalb sanatı vardır. Teşhis söz konusudur. Mübalağa
söz konusudur.
110. Uğrayu geldi pîr eşek nâgâh
Sordı hâlini kıldı derd ile âh
Nagah ve ah kelimelerinde kalb sanatı vardır. Teşhis ve intak söz konusudur.
Tenasüp söz konusudur.
111. Derd ile inleyü didi ey pîr
Har-ı rûbâh bigi pür-tevzîr
Pir ile tevzir kelimelerinde kalb sanatı vardır. Rübah tilki demektir. Har-ı rübah
gibi pür tezvir demekle tilki gibi yalan dolu eşek tabiri söz konusudur. Teşbih
sanatı yapılmıştır. Ey pir demekle nida sanatı yapılmıştır.
112. Bâtıl isteyü haktan ayrıldumu
Boynuz umdum kulakdan ayrıldum
Batıl ile hak arasında tezat sanatı vardır. Mübalağa sanatı yapılmıştır. Leff ü neşr
sanatı yapılmıştır.
113. Benem ol gâm yükinde har-ı leng
Gussalar balçığında vâlih ü deng
İntak söz konusudur. Gussa yani kaygı balçığa benzetilmiştir. Şair kendini har-i
leng yani topal eşeğe benzetmektedir.
114. Ne yüküm bir nefes giderici var
Ne biraz çekmeğine yarıcı var
Şairin yük kaldıracak nefesi kalmamış ve yük kaldıracak yardımcı kimsesi
yoktur. Giderici ile yarıcı arasında kalb sanatı vardır.
115. Har-ı gedâ iken arpaya muhtâç
Gezerem ki urıla başuma tâc
Har-ı geda ile dilenci eşeğe benzetiyor. Arpaya muhtaçtır. Başına tac verilmesini
beklemektedir. Tac ile geda arasında tezat sanatı vardır.
116. İster iken halâldan rûzî
Varım itdüm haramîler rûzî
Ruzi kelimesinde kalb sanatı vardır. Haramiler kelimesiyle Kırk Haramiler’e
telmihte bulunmaktadır.
117. Ger tonuzlara olmaya buyruk
Âh gitdi kulağ ile kuyruk
Buyruk ile kuyruk kelimeleri arasında kalb sanatı vardır. Haramileri domuza
benzetmektedir. Kulak ve kuyruğu kesildiği için ah etmektedir.
118. Hükm-i sultâna k’ola pâyende
Çarh çâkerdür felek bende
Hükm-i sultan ile payende arasında tezat vardır. Dünya köleye benzetilmiştir.
Gökyüzü de köleye benzetilmiştir. Teşbih-i beliğ sanatı yapılmıştır. Mübalağa
söz konusudur. Leff ü neşr sanatı vardır.
119. Kim ola bâri bir iki eclâf
K’ide tevk-i pâdişâha hilâf
Bari hem en azından anlamı taşımakta hem Allah’ın ismini karşılamaktadır.
Eclaf ayak takımı demektir. Eclaf ile padişah tezat oluşturmaktadır. Ayak
takımından birkaç kişi padişahın buyruğuna karşı çıkmaktadır. Tariz sanatı
vardır. Eclaf ile hilaf arasında kalb sanatı vardır.
120. Şâh kahrı ne’ûzü-billâh eger
Çarh baş çekse ide zîr ü zeber
Mübalağa sanatı vardır. Leff ü neşr söz konusudur. Eger ile zeber kelimeleri
arasında kalb sanatı vardır. Çarh kelimesi kişileştirilmiştir.
121. Göklere irdi nâle vü feryâd
Dâd iy pâdişâh-ı âdil dâd
Feryad ile dad kelimeleri arasında kalb sanatı vardır. İy Padişah ile nida
sanatı vardır. Güluv derecesinde mübalağa vardır. Göklere ulaşmıştır. Dad
kelimesinde tekrir sanatı vardır. Tenasüp sanatı söz konusudur.
122. Şeyhî uzatma nâle vü âhun
Nüktedândur bilür şehen-şâhu
Şeyhi diyerek nida sanatı vardır. Tenasüp söz konusudur. Padişah esprilidir.
Nale ve ah kelimeleri nüktedan ile tezat oluşturmaktadır. Leff ü neşr söz
konusudur.
123. Ger inâyetden istesen tevfîr
Kılma devlet duâsını taksir
Tevfir kelimesi ile taksir kelimesi arasında tezat vardır. Devlet kelimesiyle hem
saadet, hem ülke anlamı vardır.
124. Nice kim bu zamâne-i nâ-sâz
Câhile nâz vire ehle niyâz
Na-saz, naz ve niyaz arasında kalb sanatı vardır. Tenasüp sanatı vardır. Cahil ile
ehl arasında tezat vardır. Naz ile niyaz arasında tezat vardır. Leff ü neşr sanatı
söz konusudur. İstifham söz konusudur.
125. Ne kadar kim cihân-ı bî-ihlâs
Ârifi hâric ide âmiyi hâs
İstifham söz konusudur. Arif ile ami arasında tezat vardır. Hariç ile has arasında
tezat vardır. Cihan-ı bi-ihlas, Sevgisiz dünya diye çevrilmektedir. Bileni bırakır,
bilgisizi seçer. Leff ü neşr sanatı vardır. Tenasüp vardır.
126. Ol şehün işi izz ü nâz olsun
Düşmeninün gam ü niyaz olsun
Şeh ile düşmen arasında tezat vardır. İzz ve gam arasında tezat vardır. Niyaz ile
naz arasında tezat vardır. Leff ü neşr söz konusudur. Naz olsun ile niyaz olsun
arasında kalb sanatı vardır.
Dilara Pınar ARIÇ