Spinoza ile Panteizm: Tanrı Evren midir?

Baruh Spinoza Kimdir? Panteizm savunucusu ünlü realist filozof; Spinoza günümüzden yaklaşık olarak 350 yıl önce ortaya attığı günümüzde dahi  hayret verici görüşü ortaya çıkmıştır. Peki, bu hayret veren görüşlerin Sahibi Spinoza Kimdir? Baruh Spinoza 24 Kasım 1692 de Amsterdam da dünyaya gelmiştir. Asılları İspanyol Yahudisi olan ailesi o dönemin şartlarında engizisyon  kaçıp Amsterdam’ kaçıp oraya sığınmışlardır. Amsterdam da çocukluk  ve gençlik yıllarını bir Yahudi cemaati içerisinde geçirip, skolastik düşüncenin hakim olduğu bir düşünce eğitiminden geçmiştir. Çocukluk ve gençlik yıllarını geçirdiği cemaatten adeta lanetlenerek o dönemde kabul görülmeyen tanrı ile ilgili görüşlerinden dolayı atılmıştır. Baruh olan ismi Benedik olarak değiştirilmiştir. Cemaatten atılışına kadar herhangi bir eseri yayımlamaması, cemaatten atılma sebebi ve maruz kaldığı engellerin bir göstergesi sayılabilir. Cemaatin onun için aldığı kararlara göre herhangi bir yahudinin ona belli bir mesafeye kadar yaklaşması, konuşması ailesi dahil olmak üzere yasaklar getirildi. Bu yüzden Spinoza için son derece yalnız bir insan diyebiliriz. Maruz kaldığı bu yasaklar neticesinde Lahey’e yerleşip orada geçimini gözlük ve mercek camı yontarak hayatını kazandı. Daha henüz kırklı yaşlarında, yaptığı iş dolayısıyla olsa gerek akciğer rahatsızlığından ölmüştür. Hepimizin bildiği günümüze kadar gelen portresi Spinozanın aslında kendi çizdirmiş olduğu bir resmi değil, sanatçının birkaç satırlık almış olduğu tasvirlere dayanarak  Panteizmin fikir babasının Spinoza’nın  çizilmiş hayali bir tasvirin yansımasıdır.

Spinozanın Tanrısı

Spinoza’nın Tanrı inancına göre, Tanrı biricik tözdür. Kendi kendisine var olan ve kendi kendisinin  nedeni olan şeydir. “Causa Sul” onun ötesinde kavram yoktur,  o sonsuz sınırsızdır. Bu konuda monoteizm yani tek tanrılı dinler ile aynı fikirde görülüyor gibi olabilir fakat aslında aralarında çok önemli bir farklılık vardır. Spinoza’nın panteizminde Tanrıyı doğayı aşkın bir varlık yani doğadan bağımsız ve doğadan üstün olarak ele almaz tam tersi Spinozanın Panteist görüşüne göre ve doğa aynıdır, Tanrı doğanın dışında değildir, Tanrı oluşu doğadan öncel ve onun nedeni değildir, Tanrı doğanın öncel değil içkin nedenidir. Yani Panteizm de Tanrı ile doğa iç içedir. Spinozanın Panteist görüşünde Tanrı gözeten, müdahale eden, maksadı olan, karar veren yani antromorfik(insan biçimci) olmadığı bu özelliklerin tanrıya insan biçimini kazandırdığını savunur. Spinoza antromorfik yapıdan kastı Tanrının insanın fiziksel olarak benzetilmesi değil Tanrıya atfedilen özelliklerin insani özelliklere benzediği için böyle bir şeyin Tanrıya uygun olmayacağını savunur. Tanrı da tıpkı insandaki özellikler gibi; kızan, ödüllendiren , ceza verici ve affedici olmadığını söylemiştir.